Kırgızistan’da Büyü ve Şifacılığın Sosyal Antropoloji Bağlamında Değerlendirilmesi

Abstract

Bu makale, Kırgızistan’ın Bişkek şehrinde bağımsızlık sonrası oldukça popülerleşen ve günü- müzde de devam eden büyü ve şifacılık pratiklerini analiz etmektedir. Bu analiz aracılığıyla, Sovyet sonrası ekonomik ve sosyal çalkantılar arasında Kırgızistan’da birey olma durumu ve öznelliğin in- celenmesi amaçlanmaktadır. Makalede, sosyal antropoloji bakış açısıyla cevabı aranan temel sorular şunlardır: Büyücülere ve şifacılara başvuran kişiler nasıl dönüşümler yaşarlar? Hastalar ile şifacılar arasındaki ilişkilerde dünyada var olmaya yönelik ne tür imkânlar biçimlenir? Makalenin ana amacı ise bu sorulara getirilen açıklamalar eşliğinde büyü ve şifacılık gibi geleneksel inanç ve uygulamaların modern zamanlarda ve mekânlarda kazandığı yeni anlamları ve işlevleri anlamak; bu inançları ve uy- gulamaları inceleyerek Sovyet sonrası Kırgızistan gibi spesifik bir zamanda ve mekânda yaşamanın ne demek olduğunun ipuçlarını yakalamaktır. Kırgızistan’ın Bişkek şehrinde devam eden büyü ve şifacılı- ğı bu bağlamda incelemek için sosyal antropolojinin sağladığı araçlar kullanılacaktır. Türkiye’de büyü ve şifacılık üzerine yapılan araştırmalarda bu inanç ve pratiklerin çoğunlukla varlığını sürdüren bir milli geçmişin gelenekselliğinin göstergeleri veya kalıntıları olarak açıklandığı fakat bu açıklamalarda antropolojinin sağladığı araçlardan yeterli ölçüde yararlanılamadığı fark edilmiştir. Hâlbuki genel ola- rak sosyal antropoloji ve spesifik olarak sağlık antropolojisi şifacılık ve büyü ile alakalı davranışları, anlayışları, duyguları, inanışları ve deneyimleri analiz etmek için son derece faydalı araçlar, ufuk açıcı yaklaşımlar sunmaktadır. Bu makale büyü ve şifacılık ile ilişkili davranış ve duyguları sağlık antropo- loglarının yaklaşık son otuz yılda geliştirdiği sembolik yaklaşımlar, yani ‘anlam merkezli’ ve ‘deneyim ağırlıklı’ fenomenolojik analiz çerçevesinde inceleyecektir.

Through an analysis of magic and healing practices in the chaotic context of post-Soviet city of Bishkek in Kyrgyzstan, this article examines personhood and subjectivity. The fundamental questions addressed within a social anthropological perspective are as follows: What transformations do people experience when they consult the magicians and the healers? What alternative opportunities are crea- ted in terms of being in the World? The main argument of the article is that, traditional practices such as magic and healing gain new meanings and functions in modern space and time. The study aims to understand the experience of living in the specific space and time of post-soviet Kyrgyzstan. The article adopts the tools of social anthropology to investigate magic and healing within this context. Most stu- dies conducted in Turkey on magic and healing treat these beliefs and practices within the framework of traditionality and as survivals of an ancient culture. This article instead points out the modern mea- nings, actions, beliefs, experience and functions associated with traditional beliefs and practices within a phenomenological framework in medical anthropology.