Die Funktionale Analyse der Deutschen Übersetzung von Orhan Pamuks Beyaz Kale

Abstract

Bu çalışmada, C. Nord’un işlevsel çeviri kuramı aracılığı ile Orhan Pamuk’un Beyaz Kale başlıklı romanının Almanca çevirisi incelenmektedir. İncelemede, işlevsel metin ögelerinin tespit edilmesiyle, çeviri öncesi metin çözümlemesine örnek gösterilmeye, çeviride gözetilmesi gereken işlevsel etmenlere dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Bilindiği üzere, yazınsal metinlerin başlıca özellikleri arasında, çok katmanlılık gelmektedir. Her okumada farklı yorumlara açık olan yazınsal yapıtlar, dil, biçem, toplumsal alt yapı, tarihsel bağlam, yazarın çağırısı ve/ veya amacı, hedef kitlesi, metinlerarasılık vb. farklı katmanlardan oluşmaktadır. Dolayısıyla çeviri öncesinde bu farklı katmanların, olanakların el verdiği ölçüde incelenmesi, amaç ve işlev bakımından hedef kitleye ve çeviri amacına uygun bir çevirinin yapılması için yadsınamaz bir öneme sahiptir. Bu noktadan hareketle, başta yazınsal çeviri edimine, sonra da çeviribilimine katkı sağlaması amacıyla, Nord’un Vermeer /Reiss’in metin türü odaklı ve metin işlevine yönelik çeviri kuramına dayanarak geliştirdiği, işlevsel çeviri kuramı, Pamuk’un yukarıda sözü edilen romanının Almanca çevirisi örneğinde uygulanmaya çalışılmıştır. İşlevsellik kuramına dayalı metin ve çeviri çözümlemesinde, metinde kullanılan işlevsel metin ögeleri tespit edildikten sonra, bunların metin içindeki görevleri yorumlanmaya çalışılmıştır. Yorumlama süreci, bir bakıma her çevirmenin çeviri edimi sırasında gerçekleştirdiği bilişsel sürecin bir göstergesidir. Bunu takiben, var olan bilgilerin arttırılmasına yönelik inceleme ve araştırmalar yapılmalı, metin hakkında metin içi ve dışı bilgiler genişletilmelidir. Bu görüş çeviride yaratıcılık ve bilişsel süreçler üzerinde çalışan P. Kussmaul (1994) tarafından da benimsenmiştir. Koşut olarak başvurulması gereken bir diğer yöntem de, çoklu okuma yoluyla, daha önce tespit edilemeyen ögelerin taranmasıdır. Ancak, söz konusu bu ön çalışmalar tamamlandıktan sonra, ilgili ögelerin metinde taranması ve saptanması mümkündür. İşlevsellik ögeleri başlığı altında incelenen metinsel etmenler, başta çağrı görevi olmak üzere, yazarın kaynak dil metnine yüklemeye çalıştığı, bir bakıma okuyuculara seslenmek üzere kullandığı dil kullanımlarıdır. Bunlar çevirbiliminde “Lasswell-Denklemi” olarak tanınan formül ile ifade edilmektedirler. Bir sonraki adım, kaynak metinde taranan ve tespit edilen ögelerin, amaç metninde incelenerek, gözetilip gözetilmediklerinin saptanmasıdır. Saptanan işlevsel metin ögelerinin çeviride gözetilmiş olması durumunda, ögenin taşıdığı işlev, işlevin metin için önemi ve çeviride ne ölçüde yerine geldiği incelenmiştir. İşlevsel örtüşmenin gözlemlenmediği durumlarda, işlevin amaç dil metninde nasıl belirgin biçimde gösterilebileceğine dair öneriler getirilmeye çalışılmıştır. İşlevsel ögenin çeviride bütünüyle eksik olması durumunda ise, yine çözüm önerileri üretilmeye çalışılmıştır. Çalışma doğrudan eleştiri amacı taşımamakta, yazınsal metinlerin çevirisinde işlevselliğin gözetilmesi konusunda bir yöntem örneği denemesi sunmaktadır.

This study examines the German translation of Orhan Pamuk& #8217; s novel entitled Beyaz Kale (The White Castle) through Nord& #8217; s functional translation theory; and, determining the components of the functional text, it attempts to illustrate a text analysis before translation and draw attention to the functional elements required in a translation. As it is known, being multi-layered is among the main features of literary texts. Literary texts, open to different interpretations every time they are read, consist of various layers such as language, style, social structure (infrastructure), historical context, author& #8217; s message or aim, target readers, and intertextuality. Consequently, before translation, the examination of these layers is undeniably important for a translation suitable for target readers in terms of the translation& #8217; s aim and function. Accordingly, in order to contribute first to literary translation activity and then to the science of translation, this study attempts to apply Nord& #8217; s functional translation theory, which she has built on Vermeer/ Reiss& #8217; translation theory focusing on text type and aiming for text function, to the German translation of Orhan Pamuk& #8217; s Beyaz Kale. In the analysis and translation of the texts based on the theory of functionality, after the designation of the functional constituents used in the text in question, attempts have been made to comment on their roles in the text. The process of interpretation is, in a way, the indication of a cognitive process realised by each translator in the course of translation. Subsequent studies and researches must be done to enrich the existing data and the textual data both inside and outside the text must be broadened. This point of view has also been adopted by P. Kussmaul (1994), who has worked on creativity and cognitive processes in the translation. Correspondingly, another method to be used is to scan for elements unnoticed before through repetitive reading. Only after the completion of these preliminaries under discussion is it possible to scan and reveal the related textual elements. The textual constituents examined under the title of functionality components are the expressions, mainly functions of message, which the author tries to charge to the text in source language, used in a way by the author to address readers. These are expressed by the formula known as Lasswell-Equation in the science of translation. The next step is to determine, by means of their examination in the target text, whether the elements scanned and revealed in the source text have been taken into consideration or not. If they are taken into consideration in the translation, the functions that the elements bear, their significance for the text and to what extent it has been reflected in the text have been studied. In cases of the lack of functional coherence, suggestions have been made about how the function can be explicitly shown in the target language text and proposals have been made for solution when there is not a functional element in the translation at all. This paper has no direct critical purpose, but it is an attempt to suggest another method concerning the fact that functionality must be taken into consideration in the translation of literary texts.