Girit’teki Muhtacîn-İ İslamiye’ye Yönelik Aydın Vilayeti’nde Yürütülen Yardım Faaliyetleri (1896-1898)

Abstract

1669 yılında fethedilen ve yaklaşık 250 yıl Osmanlı idaresinde kalan Girit, merkezi Kandiye olmak üzere imtiyazlı bir eyalet haline getirilmiştir. Adada farklı etnik köken ve inanç gruplarına mensup insanlar huzurlu ve uyumlu bir yaşam sürmüştür. Fakat bu barış ve huzur dönemi, Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanıp adayı ilhak etme girişimlerinde bulunması ve bu girişimleri Rusya başta olmak üzere bazı Avrupa devletlerinin desteklemesi neticesinde yerini karmaşa ortamına bırakmıştır. Özellikle XIX. yüzyıl ikinci yarısı itibariyle adada büyük çapta isyan hareketleri meydana gelmiştir. Girit’te yaşanan bu olaylar silsilesi esnasında, ağır kayıplara uğrayan, mal ve mülklerini geride bırakarak yerlerini terk etmek zorunda kalan ve geçici olarak bulundukları şehir merkezlerinde de ağır koşullar altında yaşayan Müslümanların ihtiyaçlarının giderilmesi için acil önlemler alınmaya çalışılmıştır. Ada yönetimi yaşanan bu hareketlilik karşısında gerekli önlemleri alma gayreti içerisinde olmakla birlikte, özellikle muhtaç durumdaki Müslümanlar için gönderilecek yardımlara dikkat çekmiş ve bunların arkası gelmediği takdirde Müslüman halkın felakete düşeceği bilgisini merkeze bildirmiştir. Bu anlamda İzmir ve bazı şehirlerde Girit Muhtacîn-i İslamiye İane Komisyonu’nun şubeleri oluşturulmuş ve bu şubeler vasıtasıyla Girit’teki Müslüman ahaliye yardım edilmeye çalışılmıştır. Yine, devlet dairelerinden nakdî yardım toplanması, yardım amaçlı biletler basılması, bazı vilayetlerinde kesilen her hayvan başına ve hayvanın cinsine göre bir miktar vergi alınması, bir duyarlılık oluşturmak için olayların basın yolu ile duyurulması gibi tedbir mahiyetinde yollara da başvurulmuştur. Ayrıca Osmanlı’nın farklı vilayetlerinde olduğu gibi Aydın vilayetinde de Müslüman ahali tarafından özellikle iaşe ve giyim konusunda yardımlar yapılmıştır. Dolayısıyla gerek devlet eli ile gerekse sivil halk tarafından yürütülen yardım faaliyetleriyle Girit’te bulunan Müslüman ahalinin ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile, yürütülen yardım faaliyetlerinin mahiyeti üzerinde durulacaktır. Arşiv kayıtları ve İzmir, Ahenk, Hizmet gibi dönemin İzmir basını esas alınarak yardımların toplanması ve Girit’e ulaştırılması süreci ortaya konulacaktır.

Crete, which was the central Heraklion, was conquered in 1669 and remained under the Ottoman rule for about 250 years, was turned into a privileged province. On the island, people of different ethnic backgrounds and belief groups lived a peaceful and harmonious life. However, after becoming and independent state, Greece’s attempts to take over the island, supported by some European states, especially Russia, peace and tranquility on the island was replaced by chaos. Beginning in the second half of the 19th century, many riots took place on the island. During these riots, local and central Ottoman officials took urgent measures to meet the needs of the Cretan Muslims who had heavy losses and had to leave their estates and their homes. The island administration took some measures especially against possible migration and initiated a help campaign for refugees/immigrants. Related to this and campaign, branches of Girit Muhtacîn-i İslamiye Aid Commission were established in Izmir and some cities and those organizations, through organizing charity via press, collecting money from government offices, selling tickets, collecting special tax on some animals, helped Muslims in Crete. The Muslims in Aydın Province helped Cretian Muslims especially in food and clothing. Based on the analysis of some archival documents and local newspapers such as Izmir, Ahenk and Hizmet, this article aims to demonstrate how this charity and help activities took place in Aydın province.