XVII. Yüzyılda Polisiye Romanın İzleri: Nâbî’nin Hayrâbâd’ı

Abstract

Alımlayıcıların merak, heyecan gibi beklentilerini karşılayan ve onlara keyifli bir oyalanma ve kaçış zevkini yaşatan polisiye roman, iki değişmez öğesi olarak kabul edilen suç ve merak unsurları itibariyle tarih kadar eskidir. Tarih boyunca problemlerin sebeplerini merak edenler, sürekli olarak "suçlu" ya da "sebep" aramışlar, bu arayış onları birtakım maceralara yönlendirmiştir. Bu anlamda polisiyenin tarihi bazı kuramcılar tarafından mitoloji ve masallara; Habil'le Kabil'e kadar götürülür. Aynı şekilde, polisiye romanın Türk edebiyatında ortaya çıkış tarihi XIX. yy. olarak kabul edilse de, bu türün izlerine sözlü edebiyat ürünlerinde ve mesnevîlerde rastlamak mümkündür. Bir dönemin kurmaca eser ihtiyacına cevap veren mesnevîler, Türk edebiyat geleneğinde polisiye romana da kaynaklık etmiştir. Macera konulu bir mesnevî olan Nâbî'nin Hayrâbâd'ı Feridü'd-dîn Attâr'ın İlâhî-nâme'sindeki bir hikâyenin genişletilmiş hâlidir. Eserde polis/dedektif gibi bir tip yer almasa da, başkahraman Çâlâk adlı bir hırsızdır. Hayrâbâd, döneminde bu tür hikâyelerden hoşlanan alımlayıcıların beğenisini toplamış, popüler bir mesnevi olarak uzun yıllar şiir meclislerinde okunmaya devam etmiştir. Hoşsohbetliği ve nüktedanlığı sebebiyle döneminde bu meclislerin aranılan kişilerinden olan Nâbî, akıcı üslûbu ve yaratıcılığı ile gelenekte var olan bir kısa hikâyeyi polisiyeye yaklaştırmıştır. Bu çalışmada, polisiye roman, özellikleri ve çeşitleri hakkında bilgi verilecek; Hayrâbâd, anlatı birimlerine ayrılarak olay örgüsünün ayrıntılı bir biçimde görülmesi sağlanacaktır. Hayrâbâd'ın polisiye romana yaklaşan veya ondan ayrılan özellikleri ile bu türe kaynaklık etme yönü incelenecektir

Detective novels sustaining curiosity and excitement in their readers and providing recreation and get away, are as old as the history depending upon its two constant elements as crime and excitement. Throughout the history, people who are curious about the reasons of the problems, always looked for “offender” or “reason” and this quest led them to some kinds of In this manner, the history of detective is conveyed to mythology and tales, to Habil and Kabil, by some of the theorists. Though the date of emergence of detective novels in Turkish literature is accepted to be 19th century, it is possible to see the traces of this genre can be found in oral literature and mesnevies. Mesnevies meeting the need for fictional texts for a period of time laid the ground for detective novels in Turkish literature. An adventurous mesnevi, Nâbî’s Hayrâbâd is an extended version of a story in Feridü’d-dîn Attâr’s İlâhî-nâme. In this work, though there is not a character standing for a police officer or detective, the leading character is a thief called Çâlâk. Hayrâbâd is a work liked by the readers who liked that type of works and read in poetry communities for a long time as a populer mesnevi. Nabi who was greatly demanded in such communities as he was talkative and funny person transformed a traditional tale into something like a detective story. In this study, it was intended to provide knowledge about detective novels, its features and its varieties and a detailed look will be provided by dividing Hayrabad into units of narratives. We will analyze the similarities between Hayrâbâd and a real detective novel and its contribution to the development of this genre