Son Dönem Osmanlı Eğitim Sısteminde Amerikan Protestan Misyonerlerinin Rolü

Abstract

Amerikan Protestan misyonerleri Osmanlı toprakları üzerindeki faaliyetlerini 1819 yılından itibaren başlatmıştır. Amerikan Board Teşkilatı misyonerler aracılığı ile Osmanlı toplumunu bütün detaylarıyla incelemiştir. Çeşitli etnik kimliklerle dolu olan Osmanlı İmparatorluğu son yüzyılında içinde çok sayıda Katolik ve Protestan misyoner barındırmaktaydı. misyonerler tarafından, Osmanlı toplumuna nüfuz edebilmek için kullanılan en önemli araç eğitimdi Amerikalı misyonerler eğitim yoluyla insanları Protestanlığa kazandırma faaliyetlerini yürütebilmek için Anadolu'da 400'den fazla okul açmışlardır. Misyonerlik faaliyetlerini kısıtlamak için ilk girişimler 2. Abdülhamid döneminde başladı ve bu amaca yönelik olarak Gayrimüslim ve Yabancı Okullar Müfettişliği kuruldu. Ancak misyonerlik faaliyetlerini sınırlandırmak için yapılan çalışmaların yetersiz kaldığı anlaşılmaktadır. Tüm çabalara rağmen misyonerler tarafından okulların sayısı hızla artmıştır. Çoğu devletten ruhsat dahi almadan açılan bu okulların denetlenmesi veya kapatılması mümkün olmamıştır. Siyasi alanda gücünü gittikçe yitiren Osmanlı İmparatorluğu yabancı devletlerin müdahaleleri yüzünden bu okulları sınırlandırma çabalarında hep geri adım atmak zorunda kalmıştır. Bununla beraber misyoner okulları yeni öğretim yöntem ve tekniklerini Osmanlı topraklarına getirdikleri için hedeflemedikleri bir olumlu etkiyi de misyonerlerim eğitimle ilişkili faaliyetleri Osmanlı arşiv belgeleri ışığında ve ilgili araştırmaların yardımıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın temel amacı son dönemlerde açığa çıkan yeni orijinal belgelerle bu konudaki çalışmalara yeni bir perspektif getirmektir

American Protestant Missionaries launched their activities in Ottoman lands as from 1819. American Board Organization studied Ottoman society in detail via the missionaries. Ottoman Empire, which involves several ethnic identities, was ridden with Catholic and Protestant missionaries in its last century. The most effective tool used by the missionaries to penetrate Ottoman society, especially by American ones, was education. American missionaries opened more than 400 schools in Anatolia in order to conduct activities of conversion to Protestantism via education. In the reign of Abdulhamid II first attempts to harness missionary activities began and Inspectorship of Schools of Non-Muslims and Foreigners was created for this purpose. Yet, activities of missionaries could not be slowed down. Ottoman admimistration was unable to close down missionary schools although majority of of them opened without a proper licence. Interference of foreign states in Ottoman policies resulted in retreat of Ottoman Empire in their efforts to slow missionary activities down. Althouh it was not their primary purpose, missionary activites produced a positive side effect by raising educational standards in the empire. In this study, educational activities of American Protestant Missionaries have been explained in the light of Ottoman archival documents and with the help of related research. Main aim of the study was to bring a new perspective to the area with original documents revealed recently