Kazak Diyalektoloji Sözlüğü’nde Arapça ve Farsçadan Geçen Kelimelerdeki Ses Olayları

Abstract

Arap ve Fars dilleri diğer Türk lehçelerini etkilediği gibi Kazak Türkçesini de etkilemiştir. İranlıların coğrafi konum olarak Türk yurtlarına yakın olmasından dolayı, Farsça kelimeler Kazak Türkçesine ve diğer Türk lehçelerine daha erken dönemlerde girmiştir. Arapça kelimeler ise, Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte, Kazakça da dâhil olmak üzere, Türk dillerine girmeye başlamıştır. Arapçadan alınan kelimeler İslam dininin etkisiyle Kazak Türkçesine girmiş iken Farsçadan alınan kelimeler coğrafi konum, siyaset, ticaret, savaş vb. gibi nedenlerle Kazak Türkçesine girmiştir. Uzun süre kullanılan bu kelimeler artık yazılış ve söyleyişiyle Kazakçaya özgü olmuştur. Kazaklar, aldıkları yabancı kelimeleri kendi ağızlarının ses özelliklerine ve kendi dil alışkanlıklarına göre yeniden yorumlamışlardır. Böylece Arapça ve Farsça kelimelerin bünyesindeki seslerin birtakım ses olaylarına maruz kalarak Kazakça söyleyişiyle uygun hâle gelmiştir. Bundan dolayı, Kazak Türkçesinde Arapça ve Farsçadan alınan kelimelerde ses ve anlam bakımından aslî şekillerine göre önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada “Qazaq Tiliniñ Aymaqtıq Sözdigi (Kazak Dilinin Bölgesel Sözlüğü)” (QTAS) adlı çalışma esas alınarak, Arapça ve Farsça alıntı kelimelerin Kazak Türkçesine alınma süreçleri, alınan kelimelerin ileri derecede uyarlanmasının sebepleri ve QTAS’de yer alan Arapça ve Farsça asıllı kelimelerdeki fonetik ve semantik değişmeler incelenecektir. Böylece Türkçenin binlerce yıl komşu olarak yaşadığı veya çeşitli sosyal olaylar sebebiyle ilişki içinde olageldiği dillerden olan Arapça ve Farsçanın Kazak Türkçesindeki tezahürleri açıklanmaya çalışılacaktır.

Arabic and Persian languages affected Kazakh Turkic dialect as well as the other Turkic dialects. The reason behind the acquisition of Persian words, in the Kazakh and Turkic dialects, is the geophraphic proximity of Iranians to Turkic settlements. On the other hand, Arabic words entered into the Turkic dialects at the time when the Turks started accepting Islam. This situation was also reflected in Kazakh Turkic. While the quoted words taken from Arabic entered Kazakh Turkic under the influence of Islamic religion, the quoted words taken from Persian were transferred to Kazakh Turkic due to various reasons such as geographic location, political, commercial and war. These words, which are used for a long time, are now specific to Kazakh with their spelling and saying. However, the Kazakhs expressed those foreign words they received based on their voice characteristics, dialect and thoughts. Thus, the sounds in the Arabic and Persian words were exposed to a number of sound phenomena and became appropriate with the Kazakh saying. Therefore, Arabic and Persian words in Kazakh Turkish has undergone important changes in terms of sound and meaning of their original form. In this study, the process of importing Arabic and Persian quoted words into Kazakh Turkish, the reasons for the advanced adaptation of the received words and the phonetics in Arabic and Persian and semantic changes were evaluated based on the Qazaq Tiliniñ Aymaqtıq Sözdigi (Kazakh Regional Dictionary). Thus, it is aimed at explaining the manifestations of Arabic and Persian in Kazakh Turkish, which are the languages in which Turkish lived as a neighbor for thousands of years or because of various social events.