Macar Arşiv Belgelerinin Işığında I. Dünya Savaşı Sırasında Avusturya-Macaristan Topraklarında Bulunan Tatar Esir Kamplarında Yaşam, Türkoloji Çalışmaları ve Ignác Kúnos (1915-1918)

Abstract

I. Dünya Savaşı sırasında Avusturya Macaristan İmparatorluğu topraklarında bulunan Kenyérmez? ve Éger (Cheb) kamplarına Rus ordusunda görev yapan ve esir düşen Tatar askerler yerleştirildi. Esir kamplarının kurulması, bilim adamlarının antropoloji, dil bilimi, folklor araştırmaları yapmaları için bir fırsattı. Doğulu milletlerin Macarlarla akrabalığının araştırılmasını ve ilişkileri sıklaştırmayı amaç edinen Macar Turan Derneği, Macar Bilimler Akademisi ile iş birliği yaptı. Bu kamplara bazı bilim adamlarını gönderildi. Bu bilim adamlarından Macar Türkolog Ignác Kúnos, 1915-1918 yılları arasında kamplara girerek folklorik malzeme topladı. İzlenimlerini Macar Bilimler Akademisine rapor etti. I. Dünya Savaşı’nda esir kamplarının tanığı durumunda olan Kúnos’un şahsında, savaşın en kanlı döneminde cephe gerisinde Türkoloji çalışmalarının sürdürülmesi, kampların araştırmacılar için bir okul görevini gördüğünü göstermektedir. Ayrıca, Macar Türkolojisinin önemini ortaya koymakta, sadece Türkoloji açısından değil diğer disiplinler açısından da önemli veriler içermektedir. Bu çalışmada ülkemizde hemen hemen hiç araştırma konusu olmamış, Macar Bilimler Akademisi Arşivi ile Macar Etnografya Müzesi Etnoloji Arşivinde bulunan resmî yazışmalar, Kúnos’un şahsi mektupları, Macar Bilimler Akademisine sunduğu raporlar ile Turan Derneğinin yayın organı olan Turan dergisi ve diğer kaynaklar kullanılarak Kunos’un esir kamplarına giriş süreci, kamplardaki yaşam ve Kúnos’un faaliyetleri ortaya konulmuş; Macar Türkolojisi ve I. Dünya Savaşı’nda esir kamplarının önemi bağlamında değerlendirilmiştir.

During the World War I, capturd Tatar soldiers serving in Russian Army were placed in Kenyérmez? and Eger (Cheb) prisoner camps located within the lands of Australia Hungarian Empire. The establishment of these prisoner camps, was an opportunity to conduct anthropologic, linguistic and folkloric studies for scientists. The Hungarian Turan Association, which aims to investigate the kinship between oriental nations and Hungarians and to tighten relations, cooperated with Hungarian Academy of Sciences. Thus, a number of scientists were sent to these camps. Hungarian Turcologist Ignác Kúnos was one of them. He visited the camps between in 1915-1918 and collected folkloric data. Then he reported his observations to Hungarian Academy of Sciences. In the person of Kúnos who was a witness to the prison camps, Turcology works that are conducted behind the lines shows that the prisoner camps served the function of a school for Hungarian scholars. In addition, it emphasize the importance of Hungarian Turkology, not only in terms of Turcology, but also in terms of other disciplines. In this study, Kúnos’ visits to and activities in the prisoner camps and his life in those are revealed in light of formal correspondences found in Hungarian Academy of Science Archive and in Hungarian Ethnography Museum Ethnology Archive, Kúnos personal correspondences, reports he presented to Hungarian Academy of Sciences, volumes of Turan Journal and some other documents and they are evaluated in terms of Hungarian Turcology and importance of the prisoner camps in the World War I.